در این پست از سایت antique-book-treasure.ir آشنایی با سنگهای مزار در گورستان قدیمی و معرفی چند قبرستان تاریخی باستانی را برای شما عزیزان قرار دادیم . در این مطلب قصد داریم شما را سنگ های مزار و آرامگاه در گورستان های قدیمی و همچنین قبرستان های تاریخی و باستانی در ایران آشنا کنیم . همراه ما باشید + تصاویر و عکسهای قبرستان و گورستان ایران باستان در ادامه مطلب ./

آشنایی با سنگهای مزار در گورستان قدیمی و معرفی چند قبرستان تاریخی باستانی,قبرستان قدیمی,گورستان قدیمی,قبرستان و گورستان تاریخی و باستانی,گورستان های کهن و قدیمی در ایران باستان,تصاویر قبرستان و گورستان باستانی,عکسهای گورستان ایران باستان چندین هزار ساله,گورستان و قبرهای تاریخی در ایران,سنگ مزار و آرامگاه در ایران باستان,آرامگاه تاریخی و باستانی در ایران,سنگ های مزار پادشاهی در ایران باستان,گنج و دفینه داخل آرامگاه باستانی و تاریخی,گنج و دفینه یابی در قبرستان و گورستان تاریخی باستانی,علائم و نشانه های سنگ قبر و مزار در گنج و دفینه یابی

آشنایی با سنگهای مزار در گورستان قدیمی و معرفی چند قبرستان تاریخی باستانی

معرفي چند گورستان تاريخي

       مرگ مرموز ترين ،ناشناخته ترين ومهم ترين درد بشر در طول تاريخ بوده است،او براي دست يابي به جاودانگي، تلاش زيادي كرده و به ايجاد بناهاي باشكوهي دست زده كه بخش قابل توجهي از آنها پا برجاست. در مقاله” آرامگاه در ايران[1]”بطور مفصل به بررسي آرامگاه هاو بناهاي آرامگاهي دوران پيش از تاريخ ،مادها، هخامنشيان ،پارتها ،ساسانيان و دوره اسلامي پرداخته كه در اينجا از تكرار آن خودداري كرده و در اين مطلب به معرفي چند گورستان تاريخي اكتفا مي كنيم.

        همانطور كه در زندگي اجتماعي واقعيت هائي چون اختلاف طبقاتي،قشر بندي اجتماعي و جنسيت بسيار تعيين كننده هستند در گورستان نيز، اين عوامل بصورت بارزي خود نمائي مي كنند به عنوان نمونه  بناهاي ياد شده در بالا براي افراد برگزيده ساخته مي شدند و مردم عادي از آنها بي بهره بودند.ولي مردم نيزبراي ماندگاري، راه خود رايافتندو با توجه به اينكه سنگ مصالحي با دوام و مقاوم است از آن براي نشان گور خود استفاده كردند. سنگ هاي گور تنديس هاي متنوعي هستند كه در نقاط مختلف به شكل هاي گوناگون ديده مي شوند. شكل ها، نقش ها و نوشته هاي روي سنگ هاي گور دنيائي از ناگفته ها را در دل خود پنهان كرده اند بطوري كه پژوهش بر روي هر گورستان بطور كامل و مجزا ضرورت دارد. اصولا”گورها و روش تدفين در هر سرزمين و در هر دوره تاريخي، نشانگر نوع اعتقادات، آداب و رسوم، سنت ها و باورهاي يك قوم يا مردم يك سرزمين بوده ،گورهاي كشف شده درمحوطه هاي تاريخي ،پژوهشگران را به كوره راههاي متروكه تاريخ راهنمايي مي كنند و به پرسش هاي آنان پاسخ مي گويند.

       برخي از سنگ گورها كه بيشتر به دوران اسلامي تعلق دارند داراي تزئينات ويژه اي شامل آيات قرآني با خط كوفي ونقش هاي تزئيني و اسليمي وگاهي مشبك هستند، هر چند كه آن تزئينات، تجملي در حد بناهاي گفته شده ندارند، ولي آنها نيز به اقشار برگزيده جامعه تعلق داشته اند به عنوان مثال مي ­توان سنگ گورهاي تكيه هفت تنان شيراز، سنگ گورهاي عمارت باغ نشاط لار، سنگ گور موجود در مقبره شيخ كلخوران اردبيل و يا سنگ گور”ابي سعدبن محمدبن احمد كدوك” كه در موزه متروپليتن نيويورك نگهداري مي­ شود رانام برد، ولي در اين پژوهش بيشتر به نمونه هاي مربوط به عموم مردم پرداخته شده است.

       همانطور كه گفته شد سنگ گورها بسيار متنوع هستند و آن ها را مي توان به ترتيب زير طبقه بندي نمود:

1- سنگ گورهاي افقي كه هم سطح زمين بوده و گاهي از سطح زمين كمي بلند تر هستند مانند بسياري از گورهاي استان مركزي. اين سنگ گورها بيشتر برنگ سياه،خاكستري وگاهي سفيد هستند.

2- سنگ گورهاي عمودي يا محرابي كه بيشتر شكل منظمي دارند مانند گورستان هفشجان، سفيد چاه، تربت جام، تايباد و بستك.

3- سنگ گورهاي عمودي ساده و بدون نقش مانند نشتيفان.

4- سنگ گورهاي صندوقي مانند سنگ گورهاي هفشجان، عمارت نشاط لار، مقبره شيخ كلخوران اردبيل، تكيه هفت تنان شيراز و بستك لارستان.

5- سنگ گورهاي تنديس وار مانند شير، قوچ، اسب و انسان سنگي كه به ترتيب در خوزستان، هفشجان، چا لشتر و مشكين شهر موجود است.

 

 

گورستان خالد نبي

       در سرزمين بزرگ ايران هميشه اقوام مختلفي با اعتقادات متفاوت وجود داشتند که با آن اعتقادات، زندگي مي ­کرده، مناسك مذهبي خود را اجرا و با مردگان خود رفتار مي ­نمودند و با روي کار آمدن حاكمان جديد، مردم، اعتقادات کهن خود را زير پاي نمي­ گذاشتند و هميشه در گوشه و کنار کشور خرده فرهنگهايي وجود داشته است که معمولاً با فرهنگ غالب، خود را ظاهراً هماهنگ کرده ­اند و يا با تغيير اسم، محتواي اعتقادات خود را حفظ و بر فرهنگ و آئين جديد الصاق مي ­کردند. به عنوان نمونه از گورستان عجيب خالدبني در استان گلستان مي­ توان نام برد که جاده آن از شهر کلاله عبور مي­ کند و بر قله کوه، مقبره خالد پيغمبر، پدر زن و خدمتکارش قرار گرفته است و در کنار آن زائرسرايي ساخته شده که ترکمن­ها براي زيارت و عبادت در آن اقامت مي ­گزينند. مقبره خالد نبي بسيار طويل بوده و شايد درازاي آن به پنج متر برسد.

       در نزديكي اين گورها، گورستان قديمي قرار دارد که احتمالاً به احليل پرستان تعلق دارد و در کتاب از آستارا تا استارباد دکتر منوچهر ستوده به آن اشاره شده است. ولي معلوم نيست که اين گورستان به کدام دوران تاريخي تعلق دارد. سنگ گورهاي مربوط به زنان داراي نقش شاخ قوچ است و شايد سمبل سينه­ هاي زنان باشد و بر روي گور مردان سنگها به شکل آلت رجوليت است.

       پرستيدن آلت رجوليت به عنوان سمبل بارآوري در بسياري از نقاط دنيا مشاهده شده و در کشور هند هنوز در معابد شيوا مانند معابد “خاجورائو” بصورت فعال در گوشه و کنار اين کشور مشاهده مي ­گردد ولي اين مذهب بومي سرزمين ايران نبوده و تنها در اين مورد خاص در بين ترکمن­ها مشاهده شده است.

 

گورستان پير مراد آباد

       در گورستاني واقع در مجاورت برج پير مرادآباد در شمال شهر اراک، علامت شانه يک طرفه روي سنگ قبر، نشانه مرد و شانه دو طرفه نشانه زن است. در روي سنگ گورهاي اين گورستان تصوير مهر و تسبيح نيز مشاهده مي­ شود که احتمالاً تأکيدي بر شيعه بودن متوفي است. اين نقش ها در شهر آستانه در جنوب شهر اراك و مشهد ميغان در شمال شهر اراك و در شهر بروجرد نيز ديده شده است. تصوير ملائكه، پرنده و گل و گلدان نيز بر روي اين گورها ديده مي شود.

در شهرستان شاهرود شهر” كلاته خيج” نقش مهر وتسبيح بر روي گورهائي گذاشته مي شود كه صاحبان آن به مكه رفته باشند. بر روي سنگ قبري در روستاي” مهماندويه “از توابع شهرستان دامغان نقش خنجر، شمشير، كارد و تفنگ به معني رشادت و جنگ آوري صاحب گور است.

 

 

 

 

 

گورستان هفشجان

       هفشجان شهر كوچكي است كه در حدود 20 كيلومتري جنوب شهركرد مركز استان چهارمحال ­و بختياري واقع است اين شهر به مركز شيرهاي سنگي شهرت دارد. شيرهاي سنگي معمولا بر روي گور پهلوانان يا شهدا و يا جوانان گذاشته مي­ شوند كه متاسفانه در گورستان آن شهر اثري از آثار آن ها باقي نبود فقط تعداد كمي از آنها در پارك شهر قرارداشت (درقلعه چالشتر درنزديكي شهركرد نيز تعدادي شيروقوچ سنگي نگهداري مي شود) در آذربايجان بيشتر قوچ و در گلپايگان و خوزستان (بيشتر در شهر ايذه) نيز از شير سنگي زياد استفاده شده است در كشور آذربايجان نيز قوچ و اسب و گاهي شير سنگي ونيزتنديس هاي استيليزه شده انسان بر روي گورها زياد ديده مي شود. بر روي بدنه تنديس شير سنگي هاي چهار محال و بختياري نقش تفنگ، شمشير، خنجر، بته جقه يا سرو خميده كه نشانه جاودانگي روح است، اسب سواربا شمشير، اسب زين شده آماده براي رحلت، نيزه و درخت حك شده است. ديگر سنگ گورهاي گورستان هفشجان نيز قابل توجه است، برخي از آنها بصورت عمودي و برخي ديگر بشكل افقي نصب شده اند و همگي داراي تزئين هستند. سنگ­هاي عمودي بشكل محراب بوده، نقش ها شامل دو كبوتركه نمايانگر پيك و قاصد است، گل و گلدان و نقوش اسليمي و واژه­ هاي هوالباقي، بسم الله الرحمن الرحيم، هوالحي الذي لايموت و اشعاري ازاين قبيل هستند:

 

يارب برسان تو مهدي غايب را                                                 فرزند علي ابن ابو طالب را

هر كسي را پنج تن محبوب شد                                              زاتش دوزخ ندارد واهمه

مصطفي و مرتضي و مجتبي                                                  شاه مظلومان حسين و فاطمه

اي نو گلي كه فصل بهارت خزان رسيد                                    داغي زماتمت بدل دوستان رسيد

گرگ اجل نمود ترا عاقبت شكار                                              …..تاكه مرگ ترا ناگهان رسيد

 

 

 

 

 

 

 

 

 

گورستان نشتيفان

        نشتيفان روستائي در شرق استان خراسان رضوي و در نزديكي خواف و خرگرد است. اين روستا با آسبادهايش شهرت دارد. گورستان بر روي تپه اي در كنار آسبادها قرار دارد. سنگ گورها عمودي و بسته به اهميت صاحب گور ارتفاع سنگ آن بلندتر مي ­گردد. طول مزاركه با خرده سنگ پوشيده شده نيز بسته به اهميت متوفي طويل تر مي گردد و گاهي به سه يا چهار متر مي رسد. بر روي برخي از سنگ گورها تصوير پنجه دست و بر روي برخي ديگر پنجه معكوس ديده مي شود. پنجه در مذهب تشيع به عنوان سمبل دست بريده حضرت عباس (ع) و پنج تن آل عبا مقدس است ولي در اين گورستان که متعلق به اهل تسنن است مفهوم ديگري بايد داشته باشد. اين علامت در کشور هندوستان، تونس، مراكش، بوسني وهرزگوين و جمهوري آذربايجان نيز يك نقش مقدس بشمار مي آيد.

      در کشور مراکش اين دست را تحت عنوان دست حضرت فاطمه مقدس مي ­دارند و در مذهب يهود نيز از پنجه معکوس با علامت ستاره داوود و شمعدان هفت شاخه و نيز چشم براي جلوگيري از چشم زخم استفاده مي­ شود. بودائي­ها هم دست را مقدس مي­ دارند.

       در بعضي از قبور هم در بالا و هم در پائين قبر سنگ گور گذاشته شده، بر روي برخي از سنگ گورها باخط كج و معوجي نام صاحب گورو تاريخ وفات وي نوشته شده است.

 

 

 

 

گورستان تربت جام

       شهر تربت جام در شرق استان خراسان رضوي و در نزديكي تايباد در مرز ايران و افغانستان قرار دارد. در اين شهر شيخ احمد جامي عارف مشهوربه خاك سپرده شده و بناي زيبائي توسط معماري بنام”خواجه محمود حاج زين جامع شيرازي” در سال844 ه. ق بر روي مزار او ساخته شده است. مزار شيخ در فضاي باز و با فاصله اندكي از بنا قرار دارد و روي آن با آجر پوشيده شده، طول آن بيش از دومتر است و بالاي سر آن درخت پسته اي كاشته شده كه كل مزار را پوشانده است. مزار مولانا ابوبكر تايبادي نيز مشابه اين مزار است. در محوطه اين بنا تعدادي سنگ قبر ديده مي شود كه به صورت عمودي نصب شده و بر روي آنها نام و نام خانوادگي و تاريخ وفات و تولد متوفي با آياتي از قرآن و نقش هاي اسليمي زيبائي كنده شده است. ارتفاع سنگها متفاوت و رنگ آنها سفيد، خاكستري و سياه بوده، مكان دفن متوفي هم سطح خاك است. اين گورستان نيز به اهل تسنن تعلق دارد.

 

 

 

گورستان بستك

       شهرستان بستک از شمال به شهرستان لار، از جنوب شهرستان بندر لنگه و شهرستان گاوبندي از غرب به شهرستان لامرد و از شرق به شهرستان بندرعباس محدود است. فاصله بستک تا بندر لنگه 147 کيلومتر و فاصله بندر لنگه تا بندرعباس 178 کيلومتر است. گورستان تاريخی بستک يکی از ديدنی­ ترين مکان­های اين شهر است. اين گورستان در جنوب غربی شهر و در جوار آن تعداد زيادی بُرکه واقع است.انتخاب محل برکه­ ها به مسير سيلابها بستگی دارد ولی انتخاب گورستان در جوار بُرکه ­ها سئوال برانگيز است. چند مقبره و يا بنای قديمی در اين گورستان مشاهده می­ شود که تداعی کننده معبد هندوها در بندرعباس است و گنبد و قوس­های آن با گنبد و قوس­های ايران مرکزی تفاوت زيادی دارد. در اين بنا از قوس خنچه پوش تخت زياد استفاده شده است. سنگ گورها با اشکال بسيار متنوع و زيبا در اين گورستان مشاهده می­ شود که در بسياری موارد دو سنگ گور يک شکل بر روی يک قبر و در بالا و پائين آن نصب شده است و بيشتر نام متوفی و تاريخ فوت قيد گرديده در برخی از نمونه ­ها شغل متوفی نيز نوشته شده است .در مورد زنان نام پدر نيز آورده شده و در برخی ديگر اشعاری وصف­ الحال نيز حک شده است.

 

بپوش و بپاش و بنوش و بخور            ترا بهره اين است از اين رهگذر

جهان بر آب نهاداست زندگی بر باد      غلام همت آنم که دل بر اين نه نهاد

 

 

 

 

گورستان سفيد چاه

       در مقاله ” سنگ قبرهاي تاريخي سفيد چاه، كليد رمز زندگي و مرگ”(شكوفه آذر) آمده است:

   گورستان سفيد چاه، كه از سوي پژوهشكده زبان و گويش شهرستان ساري مورد مطالعه و بررسي قرار گرفته، در بخش “يانه سر” استان مازندران ‌‌‌(شهرستان بهشهر) واقع است. اين بخش محل اتصال استان­هاي مازندران، گلستان و سمنان است. كهن ­ترين سنگ مزارهاي اين گورستان به سال 830 ه .ق باز مي­ گردد. با توجه به قدمت اين سنگ مزارها به نظر مي­ رسد اساس تأسيس اين گورستان به زمان خاك سپاري “سادات مير­عمادي”،” سادات مرعشي” و ديگر پادشاهان محلي بر مي­ گردد. طرح محراب از سده چهارم هجري قمري به بعد بر سنگ مزارها حكاكي شد. محراب به دوران ميترائيسم بر مي گرددو مكاني است كه چه پيش از اسلام و چه پس از آن، دريچه­ اي رو به سوي خدا يا حقيقت هستي تلقي مي­ شده است و كندن تصوير آن بر سنگ قبرها بي­ربط نيست.

       در مطالعه سنگ­هاي مزارسفيد چاه و منطقه ­هاي اطراف (هزار جريب) مشخص مي ­شود كه نقوش هندسي ويژه ­اي در تمام سنگ­ها حكاكي شده است. اين نقوش هندسي عبارتند از دايره، مربع و مثلث. اين تصاوير هندسي كليد رمز عناصر مهمي چون زندگي و رستاخيز پس از مرگ است. علاوه بر نقوش هندسي از عناصر نمادين ديگري نيز بسيار استفاده شده است از جمله: آينه، سرو دو كبوتر، انار و گل انار، خورشيد، چليپا و … كه جملگي در ادبيات، عرفان و فلسفه شرق مفاهيم معنوي را در بر دارند. انار و گل انار شبيه به آتشدان مقدس است و از اين لحاظ در فرهنگ ايراني تقديس مي­ شده است و دانه­ هاي درون آن نيز ياد آور باروري ناهيد بوده است. “چليپا”يا گردونه مهر از هزاران سال پيش در ايران همواره داراي ارزش­هاي ديني، كيفيت درمان بخشي، مفاهيم راز آميز و آسماني بوده است.

 

 

ساير نقش­ها عبارتند از شانه يك طرفه نشانه مرد بودن صاحب گور، شانه دوطرفه نشانه زن بودن، تفنگ و خنجر به معني جنگجو بودن، بته جقه يا سرو به معناي ناميرائي، قيچي به معني قاليباف بودن كه معمولا”با علامت شانه دو طرفه همراه است، ستاره، گل و … .

 

 

 

 

 

 

گورستان بندر سيراف

       بر كرانه­ هاي خليج فارس به فاصله تقريبي 240 كيلومتري جنوب شرقي بندر بوشهر و 380 كيلومتري بندرعباس بندر باستاني سيراف نام معاصر آن بندر طاهري بوده قرار گرفته است. جغرافيدانان و مورخين قرون اوليه اسلامي از جمله بلاذري، سليمان سيرافي، ابن حوقل، مقدسي، ياقوت حموي، مسعودي و… هر يك به نوعي به توصيف سيراف پرداخته اند. بر روي بلندي­هاي سنگي بندر طاهري يا سيراف شكافي عميق وزيبا مشاهده مي شودكه به نظر مي رسد جريان پر قدرت و حجم عظيمي از آب  ويا بر اثر زمين لرزه بوجود آمده است، اين دره،” ليل” نام دارد. بر روي بدنه دره” ليل”، دخمه هائي در دل كوه كنده شده و استخوان­هايي در آنها پيدا شده كه گور بودن آنها را تأييد مي نمايد، گور دخمه ­ها به دوران ماد و هخامنشيان تعلق دارند، در كنار اين گور دخمه ها و بر روي كوه حفره­هاي مستطيل شكل متعددي ديده مي­شود كه تداعي كننده گورستان است و در داخل برخي از آنها نيز استخوان هايي پيدا شده ولي اكنون بيشتر آنها خالي است. در لابلاي گورهاي سنگي چاه هاي آب متعددي به عمق صد مترحفر شده كه وجود آنها پرسش برانگيز است بنا به گزارش كارشناسان سازمان ميراث فرهنگي آنچه که امروزه در ارتفاعات مشرف بر دامنه کوه­های شمالی سيراف می‌بينيم و انديشمندان و محققان از آن به عنوان قبور سنگی ياد می‌کنند، در ابتدا به منظور ايجاد قبر و مدفن مردگان خلق نشده‌اند بلکه حوضچه‌های جمع آوري آب باران بوده‌اند که بر روی کوه­های مشرف به دريا و شهر برای استفاده از آب باران و نيز تزريق به درون زمين و پيوستن به سطح سفره‌های آب زيرزمينی جهت تقويت آبخوان­های آن منطقه و به منظور برداشت در پائين دست از طريق چاه­های حفره شده در طبقات سنگی بوده‌اند. اين مجموعه حوضچه، چاه، گور و گور دخمه حيرت آور نياز به تحقيق بيشتري دارد تا از راز آن پرده برداشته شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

       گورستان يئري

       شهر يئري اواخر هزاره دوم و اوايل هزاره نخست پيش از ميلاد از آبادي هاي مهم منطقه بوده است. اين محوطه باستاني در حال حاضر با سنگ چيني هاي معروف به” مكتب اوشاقلاري” در جهت شمالي جنوبي امتداد يافته و در كناره قره سو قرار دارد. پيش از هزاره اول ،در دوران نوسنگي اين محل ،مسكوني بوده و بخشي از تمدن منطقه در اين نقطه متمركزبوده است. اين محوطه مشتمل است بر قلعه اي وسيع با ديوار دفاعي سنگين از نوع خشكه چين، محلي در ارتباط با برگزاري آئين هاي مذهبي كه اين قسمت داراي فضاهاي معماري با ديوارهاي سنگي از نوع استيل هاي منقوش است. گورهای باستانی متعددی از نوع كلان سنگی و گوركان كه حدود ۴۵۰ گور  و يك غار باستانی و تپه ای متعلق به دوران اسلامی در اين مكان شناسائي شده است. محوطه شهر يئری پيش از اين در سال ۱۹۷۸ ميلادی به وسيله هيأت چارلز برنی شناسايی و بررسی شده است. وی معتقد است برخی آثار آن تا هزاره سوم قبل از ميلاد و برخی ديگر تا اواخر هزاره نخست قبل از ميلاد، عصر آهن و سفال خاكستری قرار می­ گيرد. چارلز برنی تاريخ بيشتر گورهای اين محل را هزاره دوم و اوايل هزاره نخست قبل از ميلاد می­داند. منطقه اردبيل دست کم از هزاره ششم قبل از ميلاد مسکون بوده است. براساس پژوهش­های مقدماتی باستان شناسی، سراسر منطقه از تپه­ های باستانی يا به عبارت ديگر مناطق استقراری که روزگاری دژ يا شهرک يا روستا بوده اند، پوشيده شده است. کاوش­های مقدماتی در برخی از نواحی اردبيل به ويژه در قسمت­های شمالی و شرقی آن نشان می­ دهد که اردبيل و بطورکلی شرق آذربايجان از کانون­های مهم فرهنگ”مگالی تيک”يا سنگ افراشتی بوده است. مردم مگالی تيک شرق آذربايجان که ماهيت قومی آنها ترکان عهد قديم را شامل می شود، دهها اثر مگالی تيک پرارزش از خود به يادگار گذاشته اند.کشفيات اخير در محوطه باستانی “شهر يئری” مشکين شهر، پرتو تازه­ای به تمدن و فرهنگ هشت هزارساله اقوام ساکن در اردبيل و اطراف آن افکنده است و انتشار نتيجه کشفيات می تواند ارتباط تمدن و فرهنگ مگالی تيک اردبيل را با ديگر مناطق ايران و آذربايجان تاريخی و قفقاز و شرق آسيای صغير مشخص کند. عجالتاً می­ توانيم بگوييم که تصاوير هيکل­های سنگی “شهر يئری” با تصاوير هيکل­ها و سرهای آدميانی که برروی اجاق­های نعل اسبی ايغدير (ايغدير درشمال شرقی ترکيه در نزديکی مرز ايران وجمهوری آذربايجان) نقش بسته، شباهت تام دارد.