خانه / قبر و گورستان (قبور قدیمی و گوردخمه) / گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان

گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان

در این پست از سایت antique-book-treasure.ir گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان را برای شما عزیزان قرار دادیم . ایرانی یکی از تمدنهای بسیار قدیمی در دنیا به حساب میاید . در دوران باستان چندین هزار سال پیش برای دفن جنازه و اجساد مردگان بلندمرتبه مثل پادشاه و سردار و … آنها را داخل سازه های سنگی که همان گوردخمه نامیده میشود دفن میکردند . گوردخمه در داخل کوه و با کنده کاری و حکاکی سنگهای بسیار محکم ساخته میشد . در ادامه مطلب درباره گوردخمه در ایران باستان و همچنین غارهای دوران باستان بیشتر آشنا خواهید شد ./

گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان
گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان

گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان,گوردخمه های سنگی,گوردخمه,گوردخمه در دل کوه,گوردخمه در کوهستان,غارهای باستانی,گوردخمه و غار باستانی,سازه های ساخته شده در دل کوه گوردخمه,تصاویر و عکسهای گوردخمه

گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان

در رابطه با احداث سازه های معماری سنگی به صورت دخمه های سنگی در دل کوهستانهای صعب العبور در چند صد سال گذشته چنين تصور میشود كه معماري صخره اي در شرايط سخت و بخاطر در امان ماندن برخي از گرو هاي متخاصم در مناطق كوهستاني ايجاد شده كه با توجه به نام كافر كلي ( يعني محل زندگي اقوام غير مسلمان ) و وجود قطعات سفالي اوايل دوره اسلامي مي توان چنين تصور كرد كه اين سازه هاي معماري بصورت گسترده و در اثر مهاجرت اقوام و بخاطر در امان ماندن يورش سپاهيان عرب در اوايل اسلامي شكل گرفته است .

جاده هراز به آمل ورودی جاده دسترسی محلی به روستای رینه منطقه لاریجان و دخمه های سنگی دیده میشود

 دخمه‌های سنگی کافر کلی کافر کلی‌ها فضای معماری دست کندی است در مسیر جاده هراز از پلور به سمت آمل شاهد مجموعه سوراخ‌هایی در دل کوه هستیم که اکثرا با نگاهی ساده از آن می‌گذرند. آنچه را که ابن اسفندیار کاتب در کتاب طبرستان، رویة ۵۷، از جایگاهی به نام وَرْ (وَرِکوه) که به معنی پناهگاه و غار در کوهستان، یاد کرده است؛ همان است که نمونه‌هایی از «وَرْها» در چند جایگاه از آبادی‌های کوهستان لاریجان و رویان در نزد عامه به نام «کافر کلی» نامیده می‌شوند. هنوز نمونه‌های زیادی از «وَرْها» در کوهستان پنجاب، نمارستاق (نیمه رُستاک)، اسک، نیاک، ایرا (و در جایگاهی به نام ایرج وَرْ) و دیده می‌شود. دسترسی به جایگاه پاره‌ای از «وَرْها» بستی سخت و صعب‌العبور است. با توجه به کاوش‌های باستان‌شناسی و بقایای سفال‌هایی که در این خانه‌ها پیدا شده، می‌توان قدمت آنها را به اوایل دوران اسلامی یعنی حدود هزار سال پیش نسبت داد و از آنجایی که در این دوران ایران مورد هجوم اعراب قرار گرفته است؛ به نظر می‌رسد این خانه‌ها در دل کوه با امکان زندگی در بلندمدت، همراه با محل‌هایی برای نگهبانی بخاطر عدم پذیرش کیش و آیین جدید و یا بخاطر ترس از هجوم اعراب بنا شده‌است و به همین دلیل نام این غارها کافرکلی یعنی محل زندگی غیرمسلمانان است

گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان
گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان

كافر كلي ها فضاي معماري دست كندي هستند كه توسط گروهي از ساكنان منطقه لاریجان در دل صخره هاي سنگي كوه هاي البرز ساخته شده اند . اگر چه تفسيرهاي فراواني در مورد ساختن اينگونه سازه ها در منطقه توسط محققين ايراد شده ولي گويي هنوز نمي توان در مورد علت ساختاري اين فضاهاي معماري سخني به قطع و يقين بيان كرد

گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان
گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان

باتوجه به نتايج تحقيقات به عمل آمده مي توان دوعقيده را در مورد وجود ساختارهاي معماري ساخته شده در دل صخره هاي كوه البرز در محور هراز را بيان كرد :
1- در قرون اوليه اسلامي با توجه به هجوم اعراب به مازندران احتمالا مردماني كه در اواخر دوران ساساني در اين منطقه زندگي مي كرند بخاطر عدم پذيرش كيش و آيين جديد و يا بخاطر ترس از هجوم اعراب منطقه زندگي و اسكان خود را در دشت ترك كرده و به مناطق كوهستاني پناه بردند . اين مردمان بخاطر در امان ماندن از هجوم و يورش اين مها جمان تازه وارد سازه هاي معماريشان را در دل صخره هاي سنگي مناطق كوهستاني ايجاد كردند .
با توجه به سازه معماري و تقسيمات فضايي كه شامل آشپزخانه – اجاقها – سرويس بهداشتي و روزنه هاي ديده باني است مي توان محل زندگي يا استقرار دايمي انسان در يك شرايط خاص را در اين منطقه بيان كرد . شرايط ويژه سياسي باعث شكل گيري معماري اين سازه ها در داخل صخره ها است . چون با توجه به وجود دشتهاي ميان كوهي در منطقه هيچگاه انسان هوشمند هزار ه هاي گذشته به آساني نمي تواند محيط آرام و آسايش دشتها را ترك كرده و به مناطق سخت و صعب العبور و كوهستاني پناه ببرد .

2- اگر نتوانيم فرض اول قضيه در خصوص شكل گيري اين معماري در دل صخره ها ي سنگي را ثابت كنيم بايد فرض دوم را لحاظ نماييم . وجود اين معماري بدون شك در شرايط خاص و بخاطر دفاع از حريم استقرارگاه ساخته شده كه از جمله دلايل آن قرارگير ي در صعب العبور ترين صخره و وجود روزنه هايي جهت تير اندازي و دفاع از استقرارها مي باشد.


اگر چه در قرون ميانه اسلامي شاهد درگيريهاي مختلف در منطقه آمل مخصوصا در جنوب آن گزارش شده شايد بتوان فرض كرد كه اين درگيريها ريشه بسيار دوري در منطقه دارد كه با پذيرش اين فرض شايد دو گروه موجود در مناطق كوهستاني جنوب شهرستان آمل احتمالا بخاطر كسب قلمرو استقراي بيشتر و يا برخورداري از توان اقتصادي بالاتر به ناگزير مجبور به تجاوز حريم همديگر جهت بست وتوسعه قلمروهاي استقراري خودشان بودند كه اين احتمال در درجه دوم اهميت قرار دارد .

با توجه به دو فرضيه مطرح شده فوق مي توان چنين تصور نمود كه معماري صخره اي در شرايط سخت و بخاطر در امان ماندن برخي از گرو هاي متخاصم در مناطق كوهستاني ايجاد شده كه با توجه به نام كافر كلي ( يعني محل زندگي اقوام غير مسلمان ) و وجود قطعات سفالي اوايل دوره اسلامي مي توان چنين تصور كرد كه اين سازه هاي معماري بصورت گسترده و در اثر مهاجرت اقوام و بخاطر در امان ماندن يورش سپاهيان عرب در اوايل اسلامي شكل گرفته است .

 غارها ی دستکند محور هراز شامل :
1-    غارهای دستکند روستای آب اسک
2-    غارهای دستکند روستای نیاک
3-    غارهای دستکند دره آینه ممنون روبروی روستای نیاک درسمت راست جاده هراز
4-    غارهای دستکند تخته پل. بین روستای نیاک و پلمون
5-    غارهای دستکند دارسون در 3 کیلومتری شهر رینه
6-    غارهای دستکند روستای گیلاس
7-     مجموعه غارهای دستکند روستای پلمون
8-    غارهای دستکند روستای کنار انجام
9-    غارهای دستکند روستای آبگرم
10-    غارهای دستکند روستای گزانه و ملار
11-    غارهای دستکند روستای بایجان
12-    غارهای دستکند روستای کهرود و کیان
13-     مجموعه غارهای دستکند روستای پنجاب
غارهای دست کند را می توان از نظر کاربری به چهار دسته تقسیم نمود: الف: زندگی موقت و دفاعی     ب:زندگی دایم ج: آیینهای مذهبی و تدفین د: معدن (جوانشاد، 1379). لذا غارهای دستکند حوزه مورد این پژوهش نیز می تواند جهت اسکان و زندگی موقت یا دائم و  یا بصورت یک مجموعه تدافعی و دیده بانی مورد استفاده قرار می گرفته اند. وجود اتاقهای متعدد با طبقات متغیر و همچنین سرویس بهداشتی – تالار و مکانهای پخت و پز موید این مطلب می باشد که در اینجا فضای معماری علاوه بر زندگی، مکانی جهت مقابله و دفاع در برابر دشمن خارجی نیز کاربرد داشته است. طبقات دوم عمدتا با رویکرد دفاعی و دیده بانی ایجاد گردید. در واقع با حفر چاله ای روبروی روزنه و نورگیر ، یک شخص مسلح می توانست به راحتی در حالت نشسته جای گرفته و به دیده بانی از محیط اطراف بپردازد.
قالب غارهای دستکند مانند غارهای میمند- کندوان – غارهای خوزستان- شیراز و همدان یا در بعضی از کشورها مانند تونس با کندن کف زمین در قطرهای بسیار بزرگ بصورت مدور تا عمق 6 یا 7 متری و ایجادغارهای متعدد در دورتا دور داخلی آن جهت سکونت دائمی یا فصلی از آنها استفاده می کنند. ولی جالب اینجاست که غارهای محور هراز تماما در دل کوه و در طبقات به سمت قله و بالا ساخته شده اند. از نظر آب و هوایی لاریجان کاملا کوهستانی است ، درواقع بخش عمده ای از سال هوا در اینجا سرد می باشد اگر این دخمه ها صرفا جهت زندگی بوجود آمده باشند  مثل اکثر دخمه هایی که در بالا از آنها نام برده شده است می بایست در دل زمین کنده می شدند تا در مقابل باد و بوران و وضعیت بد جوی در امان باشند اما اینگونه نیست ، تنها دلیلی که می توان از چیستی آن سخن به میان آورد بحث استفاده مقطعی و در مواقع اضطرای و حالت تدافعی بودن این دخمه ها  می باشد

دخمه سنگی فرهاد ( مالا فرهو) ماکوی آذربایجان غربی

 

 
دخمه فرهاد، دو اتاق تو در تو است که در دل کوه و درون صخره ای بزرگ تراشیده شده است و با راه پله ای سنگی به کوه متصل می شود و به زبان محلی به آن خانه فرهاد (مالا فرهو ) می گویند. در ورودی آن تقریبا یک و نیم متر در دو متر و اتاق ها یکی بزرگ (تقریبا 3*4) و دیگری کوچکتر (تقریبا2*2) است؛ که با دری 1*1.5متری به هم متصلند. بر روی دیواره ها طاقچه هایی تراشیده شده است و برای روشنایی گویا از مشعل استفاده می شده است.

گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان
گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان

اطلاعات زیادی از تاریخچه این اثر به دست نیامد؛ ولی مردم محلی آنرا به فرهاد اسطوره تاریخی دوره ساسانی نسبت می دهند که اثر معروف فرهاد تراش بیستون و بعضی آثار سنگ تراشیده در مناطق دیگر نیز به او منسوب است. در این زمینه گفته شد که فرهاد مدتی در منطقه ماکو و در این خانه! زندگی می کرده و سپس به منطقه بیستون کرمانشاه رفته است! این دخمه در روستایی در غرب ماکو به نام سنگر واقع شده که تا شهر ماکو چند دقیقه ای بیشتر فاصله ندارد.

پیدا کردن این اثر منحصر به فرد، بدون راهنما بسیار مشکل است.

متاسفانه هیچ تابلوی راهنمایی برای پیدا کردن آن وجود ندارد و با توجه به وجود علائم راهنمایی برای رفتن به باغچه جوق عدم توجه به این اثر کم نظیر تاریخی تعجب برانگیز به نظر می رسد.

در غرب و جنوب غربی روستا، کوه کم ارتفاعی وجود دارد که این دخمه در پایین ترین نقطه در جبهه شمالی کوه واقع شده است.

در فصل تابستان اطراف دهانه دخمه فرهاد به وسیله درختان پر برگ مخفی شده است و در صورت نداشتن راهنما گردشگران را با مشکل روبرو می کند.

دیواره های سنگی دخمه فرهاد به نحو اعجاب انگیزی صاف و صیقلی است، به نحوی که تراشیدن چنین دیوارهای صافی در دل صخره های سخت کوه حتی در زمان حال هم مشکل به نظر می رسد.

داخل دخمه کاملا تاریک است و هیچ منبع نوری وجود ندارد و لازم است منبع نوری مناسبی برای دیدن داخل به همراه داشته باشید.

لازم به یادآوری است دَخمه یا برج خاموشان سردابی است سنگی که زرتشتیان مرده خود را در آن قرار می‌دهند.

دخمه معمولا بر فراز بلندی‌های شهر ساخته می‌شده‌است. در ایران هنوز دخمه‌هائی یافت می‌شود اما زرتشتیان دیگر از آن استفاده نمی‌کنند. از معروف‌ترین دخمه‌های ایران دخمه بندر سیراف است که بعد از اسلام به قبرستان مسلمانان تبدیل شد.

البته در زبان کورمانجی ( کردی) اصطلاح دخمه را برای جاهای تاریک و کمی مرطوب به کار می برند. شایان ذکر است که کردهای منطقه ماکو هم (دخمه یا فرهو ) و هم (مالا فرهو) می نامند.
دخمه‌ها و آرامگاه‌های تاریخی مربوط به پیش از نفوذ اسلام در ایران که نوعی معماری صخره‌ای محسوب می‌شوند را گوردخمه می نامند.

چون زرتشتیان بر این عقیده‌اند که سرچشمه نیروی زندگی انسان از آفتاب است. بنابراین پس از جدایی روح از کالبد بایستی آن را در معرض آفتاب قرار داد تا نیروی نامبرده به اصل خویش

دخمه هاي سنگي روستاي ويند كلخوران اردبیل

روستاي ويند كلخوران در غرب اردبيل نزديك سرعين قرار دارد .در اين روستا دخمه هاي سنگي متعددي قرار دارد كه به احتمال زياد خانه اهالي محل در پيش از تاريخ بوده است. هنوز بررسي علمي معتبري در اين منطقه انجام نشده است .در غرب روستا تعداد 40 دخمه بر روي كوهي قرار دارد كه در دهي اخير مورد استفاده انبار روستاييان بوده ولي سازمان ميراث فرهنگي به تازگي آنها را تخليه كرده و مورد حفاظت قرار داده است. يك دخمه بزرگ نيز درون روستا و چهار عدد ديگر در شرق روستا قرار دارند.درون دخمه ها رد كلنگ حفاران مشاهده ميشود و ر يكي از دخمه هاي شرقي نقش انساني بر روي ديوار كنده شده است

 

 

 
 
 
 
 
 

دخمه های سنگی در حسنلوی شوش

حضور ستون در معماری ساختمان های ایرانی به شش هزار سال پیش می رسد.
به گزارش «میراث خبر»، برخی از باستان شناسان با استناد به چند پایه ای که در تپه موسیان در حدود 150 کیلومتری شمال غرب شوش پیدا شده است، عقیده دارند ستون از شش هزار سال پیش در معماری ایران شناخته بوده است، ولی مهم ترین بنایی که تاکنون در ایران شناخته شده و تالارهای بزرگ آن ستوندار است، دژ حسنلو واقع در جنوب دریاچه ارومیه در نزدیک شهر نقده است. دژ حسنلو منطبق بر اصول معماری با سنگ، گچ و آجر و خشت است که در سده نهم پیش از میلاد بنیاد گذاشته شده است و در شمار پیشرفته ترین معماری های آن روزگار محسوب می شود.
پس از دژ حسنلو از قدیمی ترین بناهای ستون دار ایران می توان به دخمه های حفر شده در دل کوه اشاره کرد که تعدادی از آنها متعلق به دوره مادهاست.
استفاده از ستون در معماری این دوره معمول شد. یکی از ویژگی های دخمه های سنگی، ایوان طاقدار و ستون هایی است که در دهانه دخمه ها دیده می شود. با وجودی که این دخمه ها در کوه های سنگی تراشیده شده است، بارزترین مدرک برای شناخت معماری چوبی در کشور ما محسوب می شود چرا که از بناهای چوبی آن زمان چیزی باقی نمانده است اما همه ریزه کاری های ساختمان هایی که در آنها از الوارهای چوبی تراشیده استفاده می شد، به وضوح در این دخمه ها و روی تراش سنگ ها دیده می شود.
در بیشتر این دخمه ها علاوه بر حجاری، نقش برجستگی هایی هم از صحنه های نیایش دیده می شود. از مهم ترین این آثار می توان به دخمه دآو دختر در ممسنی فارس، دخمه فقرگاه یا فخرگاه در نزدیکی مهاباد، دخمه فرهاد و شیرین در صحنه کرمانشاه، دخمه اسحاق وند، دخمه سکاوند در نزدیکی هرسین در کرمانشاه و دخمه دکان داوود در نزدیکی سر پل ذهاب استان کرمانشاه اشاره کرد.
هرودت، مورخ یونانی سده پنجم پیش از میلاد در این باره می گوید: «در هگمتانه پایتخت ماد، اصول شهرسازی رعایت شده است. در این شهر کاخ شاهی به وضعی عجیب و مستحکم به صورت هفت قلعه ساخته شده که هر قلعه درون قلعه دیگر قرار گرفته و کنگره های هفتگانه از بیرون به درون قلعه ها به ترتیب سفید، سیاه، ارغوانی، آبی، سرخ، نارنجی، سیمین و زرین بود و کاخی بس بلند مخصوص پادشاه و خزانه سلطنتی در آخرین قلعه درونی برپا بود … .» *به نقل از شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی

گور دخمه

گورْدَخمه دخمه‌ای است که در صخره‌ها، کوه‌ها و یا تپه‌ها برای خاکسپاری مردگان ساخته می‌شده‌است. گوردخمه‌های زیادی از دوران مادها و پس از آنان در سراسر ایران یافته شده‌است. با این وجود، بجز یک گوردخمه صخره‌ای در تپه حسنلو، هیچ گوردخمه دیگری مربوط به دوران پیش از مادها در ایران یافت نشده‌است. برعکس گوردخمه‌های زیادی از دوران پیش از ماد، در مناطق تحت نفوذ اورارتو (اطراف دریاچه وان در ترکیه امروزی) یافت شده‌است. به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که گوردخمه‌ها بیش از آنکه ریشه و منشاء آشوری و مادی داشته باشند، به هنر معماری اورارتوها مرتبط هستند. به گوردخمه استودان (استخوان+دان و گاهی به باور غلط «خرفت‌خانه» نیز گفته می‌شود

دخمه سنگی فخریگاه مهاباد مربوط به دوره مادها
 
دخمه سنگی (فخریگاه) مربوط به دوره مادها است و در شمال جاده مه‌آباد به میاندوآب واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۱۶ با شمارهٔ ثبت ۲۸۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
 

گور دخمه سنگی فخریگاه متعلق به دوره مادها در بالای کوهی صعب العبور قرار گرفته است اما کتیبه موجود در آن به سرقت رفته و روی این اثر تاریخی یادگاری نوشته شده است.

به گزارش خبرنگار مهر، گور دخمه سنگی در شمال جاده مهاباد به میاندوآب واقع شده و سال ۱۳۱۶ با شماره ۲۸۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

وجود دو مقبره کوچک در آن نشان می دهد این مکان محل دفن مردگان بوده است. باستان شناسان و محققان زیادی این دخمه را دیده اند و درباره آن مطلب نوشته اند.

یادگاری نویسی بر ستون های گور دخمه

به عنوان مثال دیاکونف درباره آن می نویسد: شمالی ترین مقبره مادی فخریک در مانای باستانی نزدیک میاندوآب (مهاباد) است که جلو خان ندارد و سقف ساده سنگی آن را چند ستون نگه می دارد و ظاهرا محلی برای گذاشتن جنازه ها بوده است.تعیین قدمت این مقبره دشوار است، ولی تشریفات تدفین در آن با رسمی که در گذشته در ناحیه اطراف دریاچه ارومیه متداول بود تفاوت دارد. برخی دیگر از باستان شناسان مقبره موجود در این گور دخمه را متعلق به یک شاهزاده مانایی می دانند.

گور دخمه بر بام روستای مهاباد

اما نکته قابل توجه درباره این اثر تاریخی این است که ارتفاع این گور دخمه از سطح سنگ های پایینی کوه بلند تر و غیر قابل دسترس است با این حال برخی از افراد نردبان گذاشته از سنگ ها بالا رفته و در اطراف این گور دخمه یادگاری نوشته اند. همچنین گفته می شود که در دخل این دخمه کتیبه ای وجود داشته که به سرقت رفته است.

در نزدیکی مهاباد دخمه ای از زمان مادها وجود داردکه با نام دخمه فخریگاه ،فقرگاه ،اگری قاش و یا با نام محلی فقره قا شناخته می شود.این دخمه ،دارای دو طبقه است و شامل چهار ستون سنگی و چند قبر می باشد و از نظر حجاری و ستون بندی در رده مقابر مهم دوره ماد است.یکی از مشخصات مهم و حتمی این مقابر ساختار آنها بر صخره ها و نمای ظاهریشان که روبه جنوب است ، می باشد ، « دیاکونوف » باستان شناس معروف در مورد این دخمه قدیمی چنین می گوید: « شمالی ترین مقبره مادی فخریک (۱) در مانای باستانی و نزدیک مهاباد است که جلوخان ندارد و سقف ساده سنگی آن را چند ستون نگاه می دارد و ظاهراً محلی برای گذاشتن جنازه ها بوده است. تعیین تاریخ این مقبره دشوار است ولی تشریفات تدفین در آن با مراسمی که پیشتر در ناحیه اطراف دریاچه ارومیه متداول بوده تفاوت دارد و در نتیجه نمی توان تاریخی قدیمی تر از قرن هفتم برای آن قائل شد.

 گوردخمه داود دختر ممسنی

در شمال غربي ممسني دخمه بزرگي در ارتفاع 300 متري كوهي قرار دارد كه داراي دو اتاق است.ورودي آن با دو نيم ستون تزيين شده است.بالاي ستونها 7 آتشدان با معماري هخامنشي بر روي سنگ حجاري شده اند . از اين رو ، اين گور دخمه را به هخامنشيان و يا مادها نسبت مي دهند

گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان
گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان

دخمه سنگی

(فخریگاه) مربوط به دوره مادها است و در شمال جاده مه‌آباد به میاندوآب واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۱۶ با شمارهٔ ثبت ۲۸۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

گور دخمه سنگی فخریگاه متعلق به دوره مادها در بالای کوهی صعب العبور قرار گرفته است اما کتیبه موجود در آن به سرقت رفته و روی این اثر تاریخی یادگاری نوشته شده است.

به گزارش خبرنگار مهر، گور دخمه سنگی در شمال جاده مهاباد به میاندوآب واقع شده و سال ۱۳۱۶ با شماره ۲۸۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

وجود دو مقبره کوچک در آن نشان می دهد این مکان محل دفن مردگان بوده است. باستان شناسان و محققان زیادی این دخمه را دیده اند و درباره آن مطلب نوشته اند

گور دخمه دیره سر پل ذهاب

در قریه نشلین دیره، که بین راه دیره سرپل ذ هاب واقع شده، گور دخمه ای از دوره مادی به جا مانده است که اهالی قریه آن را به نامهای فرای کن، یا طاق فرهاد و اطاق فرهاد می شناسند. این گور دخمه در 300 متری جنوب شرقی قریه شیلن دیره در ارتفاع حدود متری از سطح زمین های اطراف، در دل صخره کنده شده است. گور دخمه ی فوق به طول 6متر و به عرض 3.25 متر و ارتفاع 2.15 متر می باشد.

در انتهای این گور دخمه، دو پله به طول 1.34 متر وجود دارد . و از طریق این پله ها به اطاق مستطیل شکل که در صخره ایجاد گردیده وارد می شوند. در سطح جانبی یکی از دیوار های اطاق این گور دخمه، اثر یک تصویر حجاری شده که به مرور زمان از بین رفته به جای مانده است، اطاق مکمسطیل شل این گور دخمه به ابعاد 1.60*1.34 متر می باشد

گوردخمه های اسحاق وند

این گوردخمه ها در بیست و پنج کیلومتری جنوب غربی هرسین، در شمال شرقی روستای «ده نو» قرار دارند. نام این گوردخمه ها از روستایی به نام «اسحاق وند» گرفته شده است. در میان اهالی محل این گوردخمه ها به «فرهاد تاش» معروف است.

این مجموعه شامل سه گوردخمه است. گوردخمه سمت راست بالاتر از دو گوردخمه دیگر قرار دارد. گوردخمه سمت چپ به شکل طاقچه ای به عمق 85 سانتیمتر و عرض 10/2 متر است. گوردخمه میانی به عمق 75/1 و عرض 63/1 متر و گوردخمه سمت راست به عرض 10/2 متر است. اطراف هر یک از این گوردخمه ها قاب بندی شده است. در قسمت بالای گوردخمه میانی، تصویر مردی به حالت تمام قد، به ارتفاع 87/1 متر و با چهره ای نیم رخ حجاری شده است. این شخصیت لباس چین دار بلندی به تن دارد و دست های خود را حالت نیایش در جلوی صورت خود قرار داده است. در مقابل او مشعلی به ارتفاع هشتاد و سه سانتیمتر و سپس آتش دانی به ارتفاع نود و چهار سانتیمتر دیده می شود. در پشت این آتش دان، فردی به ارتفاع هشتاد سانتی متر حجاری شده که دست هایش را بلند کرده و از پش یک شیء را گرفته است.

در گذشته این گوردخمه ها را به دوره ماد نسبت می دادند؛ ولی امروزه در مورد زمان ساخت آنها اختلاف نظرهایی وجود دارد. هرتسفلد آنها را به دوره هخامنشی نسبت می دهد و معتقد است که گوردخمه میانی قبر گئومات مغ است.

اگر چه عده ای دیگر نیز این گوردخمه را متعلق به دوره هخامنشی می دانند، ولی انتساب آن را به گئومات مغ بی پایه و اساس می دانند. در پژوهش های اخیر، این گوردخمه ها را به دوره سلوکی نسبت داده اند. در زمان اشکانیان نقش آتش دان و پیکره شخصیتی که هر دو دست هایش را بلند کرده و از پشت شیء را گرفته، حجاری شده است.

گوردخمه دکان داوود

این گوردخمه در سه کیلومتری جنوب شرقی سر پل ذهاب، در ابتدای جاده انزل قرار دارد و در میان اهالی محل به «کل داوود» و «دکان داوود» معروف است. این مکان نزد طوایف اهل حق متبرک است و در بعضی از اوقات سال برای انجام مراسم مذهبی در آن اجتماع می کنند. این مقبره مانند گوردخمه بزرگ دربند صحنه، دارای ایوانی در جلو است.

گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان
گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان

اطراف ایوان به وسیله قاب هایی تزیین شده است. در دو طرف ورودی مقبره بقایای دو ستون با پایه های مربع شکل دیده می شود. بدنه ستون ها به مرور زمان از بین رفته و تنها پایه ها و سر ستون های آن باقی مانده است. ورودی در دیوار عقبی این ایوان قرار دارد و به اتاقی به ابعاد 18/2×31/2×83/2 متر منتهی می شود. در بدنه دیوارهای این اتاق، پنج طاقچه جهت قرار دادن ندورات کنده شده است. همچنین در سمت چپ کف اتاق، قبری بیضی شکل به عمق هفتاد سانتیمتر دیده می شود.

در فاصله هشت متری زیر این گوردخمه، قاب مستطیل شکلی بر روی یک قابی قدیمی تر تراشیده شده است. در داخل قاب جدید شخصیتی به حالت تمام قد، با صورتی نیم رخ حجاری شده است. این شخص لباس بلندی بر تن و کلاه لبه داری بر سر گذاشته که قسمت پشت گردن و گوش های او را پوشانده است. دستی به حالت نیایش به طرف بالا دارد و برسمی در دست دیگر او دیده می شود. در گذشته تصور می شد که این گور دخمه و نقش برجسته حجاری شده آن به دوره ماد تعلق دارد، ولی در پژوهش های اخیر به هخامنشی بودن آن تأکید می شود و احتمالاً نقش برجسته حجاری شده در زیر آن نیز مربوط به دوره سلوکی است.

گوردخمه های دربند

دخمه های دربند در بدنه کوه «شوق علی» واقع در شمالی شهر صحنه و سمت است آب دربند حجاری شده اند. این گوردخمه ها در بین اهالی محل به «قبر کیکاوس»، «فرهاد تراش» و «گورشیرین و فرهاد» معروف است.

در ارتفاعی که بیش از پنجاه متر از سطح رودخانه فاصله دارد، محلی به طول چهارده و نیم و ارتفاع یازده متر تراشیده اند و در آن دخمه بزرگتر را ساخته اند که درگاه آن رو به جنوب است. در جلوی گوردخمه، فضای ایوان مانندی ایجاد کرده اند. در جلوی این ایوان، صفه ای در صخره تراشیده اند. در دو طرف ایوان دو ستون سنگی وجود داشته که متأسفانه تنها پایه و بخشی از ساقه آن بر جای مانده است. بر اساس بخش های باقی مانده، پایه ستون ها به شکل زنگوله برگشته است. بدنیه این پایه ستون ها دارای شیارهای شبیه به پایه ستون های دوره هخامنشی است. در نمای بالا ورودی آرامگاه، تصویر خورشید بال داری حجاری شده است. در این گوردخمه بعد از ایوان ستون دار، ورودی دخمه قرار دارد که به اتاقی به ابعاد 3×20/3 متر و ارتفاع 45/2 متر منتهی می شود. در هر یک از اضلاع شرقی و غربی این اتاق، سکوی ایجاد شده است. بر روی هر یک از این سکوها، قبری به طول 15/2 متر و عرض 82 سانتیمتر کنده شده است.

در میان دو سکو، مدخل مستطیل شکلی وجود دارد که به اتاق زیرین مرتبط می شود. در داخل این اتاق، قبری در داخل سنگ کنده شده است. در کنار این قبر نیز سکویی دیده می شود. در دیوار شمالی این اتاق، دو طاقچه کوچک جهت قرار دادن نذورات و هدایا کنده شده است. با توجه به شکل پایه ستون، نوع تراش و سقف اتاق زیرین به نظر می رسد که این گوردخمه نیز متعلق به دوره هخامنشی است.

به فاصله یک صدمتری از گوردخمه بزرگ، گوردخمه دیگری وجود دارد که جهت آن به طرف شرق است. با توجه به این که نوع تراش این گوردخمه شبیه گوردخمه بزرگتر است، بنابراین می توان گفت که این دو دخمه هم زمان ساخته شده اند

آرامگاه گور دختر کازرون فارس

آرامگاه گور دختر مستطیل شکل با سقفی نوک تیز که روی سکوی سه پله ای گرفته است. اندازه های سکو 5/5 متر طول، 4/5 متر عرض و 1 متر ارتفاع است و اندازه های خارجی آرامگاه 3 متر طول، 2 متر عرض و 5/1 متر ارتفاع می باشد. ورودی آرامگاه به سمت شمال غرب است و توسط یک در سنگی بسته می شده که اکنون دیگر از آن اثری بر جای نیست. هم اکنون درون آرامگاه خالی است. سقف آن شامل دو تخته سنگ بزرگ است. گمان می رود روزگاری کتیبه ای در قسمت سه گوش بدنه که به بام آرامگاه پیوند می خورد قرار داشته است. بنا از تخته سنگ های بزرگی ساخته شده که بدون ملات روی هم قرار داده شده اند.

گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان
گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان

 دیوارها و تاق آرامگاه نیز از سنگ هایی با اندازه های گوناگون ساخته شده است. گور دختر را یک باستان شناس بلژیکی به نام لویی واندنبرگ در سال 1339 خورشیدی پیدا می کند. واندنبرگ معتقد است که گور دختر آرامگاه چیش پیش یا کوروش اول می باشد و هیچکدام از دو گزینه را رد نمی کند. سنگی که در یکی از دو شیب، شیروانی بالای آرامگاه را تشکیل می داده است به وسیله دزدان یا کسانی که آگاه به ارزش این بنا نبوده اند یا کاوشگران بی هویت گنج، پایین آورده و شکسته شده است. اینگونه آنها سبب کشفی باستان شناسانه شدند، زیرا بعد از این که این سنگ برداشته شد، در زیر سقف فضای خالی آشکار شد. بر خلاف فضای خالی سقف آرامگاه کوروش بزرگ در پاسارگاد، این فضای خالی هیچ روزنه ای به بیرون ندارد. این پیدایش، این گمان که فضای خالی زیر این سقف برای قرار دادن جنازه ساخته شده است را کم رنگ کرده و باور دیگری که می گوید این فضا برای کاهش وزن سقف ساخته شده است را قوت بخشید. اما کارشناسان در مورد ساخت این بنا در دوره هخامنشیان هم اندیش هستند و همانطور که در بالا گفته شد تنها در مورد فرد دفن شده در آن پراکندگی نظر وجود دارد.

 

دخمه زرتشتيان (برج سكوت يا برج خاموشان)

در 15 کيلومتري جنوب شرقي يزد و در حوالی منطقه صفائیه، بر بلنداي کوهي رسوبي و کم ارتفاع به نام کوه دخمه، دو عمارت سنگي مدور برج مانند با فضاي ميان تهي قرار دارد که به دخمه يا دادگاه زرتشتيان مشهور است. یكی قدیمی‌تر به نام مانكجي هاتريا (زرتشتی هندی‌الاصل) و دیگری كه جدیدتر می‌باشد به نام گلستان معروف است كه مربوط به دوره قاجاريه مي‌باشد. دخمه گلستان 25 متر قطر دارد و ارتفاع ديوار آن از سطح تپه 6 متر است. دخمه مانكجي نيز 15متر قطر دارد.
در دامنه ضلع شمالي اين کوه نيز تعدادي عمارت خشت و گلي، آجري، سنگي و يا ترکيبي از هر سه، مجهز به امکانات رفاهي زمان خود “معروف به خيله” ديده مي‌شود. قديمي‌ترين آثار اين محوطه، خيله‌ها و دخمه‌هاي ضلع غربي است که به دوران صفويه تعلق دارند.

گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان
گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان

دخمه محلي است که زرتشتيان از دير باز تا حدود چهل سال پيش، اموات خود را طبق اصول، فرهنگ و آداب و سنن مذهبي خود و طي انجام مراسم ويژه در آن مي‌نهادند تا طعمه کرکس‌هاي کوه‌هاي اطراف شوند. وسط فضاي ميان تهي دخمه چاهي وجود دارد که به “استودان” معروف است و استخوان‌هاي به جاي مانده از اجساد را داخل آن مي‌ريختند.
پس از مدتي و طي مراسمي خاص، محوطه داخل دخمه جارو و ضد عفوني مي‌شد و بار ديگر دخمه مذکور مورد استفاده قرار مي‌گرفت. در حقيقت محوطه داخلي دخمه‌ها مانند گورستاني بود که چندين بار از آن استفاده مي‌شد.

گوردخمه روانسر

در داخل شهر روانسر و در جوار گورستان محل، گوردخمه ای به طرف شرق با ارتفاع سی و پنج متر از سطح قبرستان در سینه کوه کنده شده است. این گوردخمه در قسمت مسطح دارای یک دیوار عمودی به عرض سه متر و ارتفاعی در حدود 30/2 متر است. بخش فوقانی این فضای ایوان مانند به عمق ده سانتی متر و در قسمت تحتانی در حدود هشتاد و یک سانتیمتر است. در دیوار انتهایی این ایوان، قابی مستطیل شکل به عنوان ورودی دیده می شود. این ورودی به اتاقکی تقریباً مربع شکل منتهی می شود. اتاق این گوردخمه به طول 43/2 متر و عرض دو متر و ارتفاع 64/1 متر است. کف این اتاق بدون پستی و بلندی است و سقف آن حالتی قوسی شکل دارد.

گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان
گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان

در سمت راست مدخل ورودی دخمه، نقوش حجاری شده دیده می شود. با توجه به وضعیت نامناسب نقش برجسته با زحمت می توان چهار تصویر را در روی این سطح تشخیص داد:

1- روشن تر از همه شکل تقریبی یک متوازی الاضلاع است که ردیف های موازی آن را به سیزده قسمت تقسیم می کند و از وسط تصویر به شکل مورب تا سمت راست پایین نقش ادامه می یابد.

2- در حد فاصل تصویر متوازی الاضلاع و در ورودی، بخشی از نیم رخ یک شخص که یک شییء را به صورت عمودی در دست نگه داشته است، به چشم می خورد.

3- سومین نقش، در بالای متوازی الاضلاع و درست در وسط کادر، تصویر ایستاده انسان بال داری است که پشت به در ورودی مقبره ایستاده است.

4- دو صفحه مدور سمت راست نقش بال دار را به عنوان چهارمین تصویر می توان به حساب آورد.

با توجه به نقوش حجاری شده در نمای این گوردخمه، آن را می توان به دوره هخامنشی نسبت داد.

گوردخمه شمس آباد

این گور دخمه به عرض دو و عمق 75/1 متر در نوزده کیلومتری گوردخمه های اسحاق وند، بین روستاهای «شمس آباد» و «سرخه ده» در کنار رودخانه گاماسیاب قرار دارد. این گوردخمه نیز همانند گوردخمه های اسحاق وند به صورت طاقچه است و در اطراف آن قاب های تراشیده شده ای به چشم می خورد. ورودی آن به عرض 10/1 متر و ارتفاع دهانه آن هشتاد و پنج سانتیمتر است. ارتفاع کف گوردخمه تا بلندترین نقطه سقف 20/1 متر است. در گذشته این گوردخمه را به دوره ماد نسبت می دادند، ولی امروز آن را هخامنشی می خوانند.

گوردخمه دیره

این گوردخمه در فاصله بیست و چهار کیلومتری جاده سرپل ذهاب به طرف دیره، در نزدیکی روستای «گلین« قرار دارد. اهالی روستا این گوردخمه را به نام «فرای کن» یا «طاق فرهاد» یا «اتاق فرهاد» می شناسند. این گوردخمه به طول 50/6 متر، عمق 20/3 متر و ارتفاع 15/2 متر است. در انتهای دخمه دو پله به طول 35/2 متر ایجاد شده است. همچنین در دیوار جنوبی این دخمه، صفه ای به ابعاد 60/1×34/1 متر جهت ایجاد نقوش تراشیده شده است.

گوردخمه سان رستم

این گوردخمه در شصت و چهار کیلومتی جنوب کرمانشاه به فاصله ده کیلومتری روستای «بوژان» در حاشیه رودخانه «جزمان» در منطقه «جلالوند» قرار دارد. این گوردخمه به صورت اتاقی در دل قطعه سنگ بزرگی کنده شده است. اتاق گوردخمه دارای ورودی است. سقف ورودی به وسیله شیارهایی تزیین شده است. اتاق گوردخمه نیز دارای سقفی تقریباً قوسی شکل است. کف اتاق در حدود بیست سانتیمتر پایین تر از کف ورودی است. برخی از محققین آن را به دوره ساسانی نسبت می دهند.

گوردخمه برد عاشقان

این گوردخمه در روستای «مله دیزگه» از توابع دهستان «ذهاب» در دامنه کوهی به فاصله دو کیلومتری از روستای قرار دارد. این گوردخمه نیز همانند گوردخمه سان رستم در دل قطعه سنگ بزرگی به شکل مکعب مستطیل ایجاد شده است. این گوردخمه دارای اتاقی است که در داخل سنگ کنده شده است. اگر چه زمانی این گوردخمه را نیز مانند سایر گوردخمه ها به دوره ماد نسبت می دادند، ولی امروز آن را متعلق به دوره ساسانی می دانند.

گوردخمه برناج

این گوردخمه در چهارده کیلومتری شمال غرب شهر بیستون، در روستای برناج قرار دارد و دارای نقشه ای مربع شکل به طول 95 سانتیمتر است. ارتفاع اطاقک این گوردخمه از کف تا سقف نود سانتیمتر است

 گور دخمه نقش رستم فارس نرسیده به مرودشت

گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان
گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان

 گور دخمه های سیراف

بازمانده‌های تاریخی سیراف

بازمانده‌های این شهر باستانی در نزدیکی بندر سیراف کنونی دیده می‌شود. سیراف زمانی از بندرهای اصلی ایران و خاورمیانه و محل پهلوگیری کشتی‌های بزرگ بود. بازرگانان سیرافی به دوردست‌های آسیا و آفریقا سفر دریایی می‌کردند. آنچه از سیراف بازمانده، حفره‌های سنگی کنده شده بر شیب تبه‌های سنگی است که گویا بعد از اسلام به‌عنوان قبر نیز استفاده شده‌اند. همینطور سنگچین‌ها، چاه‌ها، سنگ‌فرش‌ها و غارهایی شبیه آتشگاه در دل کوه‌ها بجا مانده‌است. غلامرضا معصومی، محمد حسین سمسار، رضا طاهری و سید قاسم یاحسینی تاریخ نگارانی بوده‌اند که به صورتی مبسوط سیراف را در حوزه‌های باستان‌شناسی و بناهای تاریخی، وضعیت اجتماعی، موقعیت جغرافیای تاریخی و اجتماعی و مشاهیر آن شرح داده‌اند. در کتاب سکه‌های سیراف مرتضی قاسم بگلو ناگفته های بسیاری از تاریخ این شهر بیان و نکات مهمی از ارتباطات تجاری بین المللی آن آشکار گردیده‌است

گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان
گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان

دخمه های باستانی سیراف

ای باستانی در ارتفاعات مشرف بر دامنه کوه های شمالی سیراف قرار دارند، محققان از آن بعنوان حوضچه‌های نگهداری و استعمال آب باران و یا به عنوان قبور سنگی یاد می‌کنند.

گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان
گوردخمه های سنگی در دل کوهستان و غارهای کنده کاری شده در ایران باستان

حوضچه‌های آب باران

آنچه که امروزه در ارتفاعات مشرف بر دامنه کوههای شمالی سیراف می‌بینیم، و اندیشمندان و محققان از آن به عنوان قبور سنگی یاد می‌کنند، در ابتدا به منظور ایجاد قبر و مدفن مردگان خلق نشده‌اند بلکه حوضچه‌های استحصال آب باران بوده‌اند که بر روی کوههای مشرف به دریا و شهر برای استفاده از آب باران و نیز تزریق به درون زمین و پیوستن به سطح سفره‌های آب زیرزمینی جهت تقویت آبخوانهای آن منطقه و به منظور برداشت در پائین دست از طریق چاههای حفره شده در طبقات سنگی بوده‌اند

کشف استودان‌های اشکانی و تپه باستانی جدید در اهواز

اخیراً در استان خوزستان حدود یکصد استودان و گوردخمه باستانی را در شرق اهواز کشف شد.

 این گوردخمه‌ها که گفته می‌شود متعلق به دوره اشکانی است، به‌طور اتفاقی توسط یکی از فعالان میراث‌فرهنگی خوزستان کشف شده است.

 باستان‌شناسان نیز پس از اطلاع از وجود تپه باستانی و بررسی‌‌های نخست قدمت این گوردخمه‌ها را متعلق به دوره اشکانی دانستند.

مجتبی‌گهستونی فعال میراث‌فرهنگی و دبیر انجمن تاریانا، به خبرگزاری میراث فرهنگی گفت: نزدیک به 100 استودان و گوردخمه در شرق اهواز میان تپه‌های حصیرآباد و منبع آب مشاهده شده که طبق اطلاعات به‌دست آمده از اداره میراث‌فرهنگی تاکنون ناشناخته بوده است. وی ادامه می‌دهد: در این تپه‌ها نزدیک به 100 قبر، گوردخمه و سازه‌هایی نظیر پلکان وجود دارد؛ به‌گونه‌ای که وقتی درحال گشت‌و‌گذار بودم متوجه شدم روی برخی تپه‌ها آثاری از تراش‌سنگ وجود دارد به همین دلیل با دقت بیشتری در اطراف تپه‌ها به جست‌وجو پرداختم که با تعداد بسیاری گوردخمه و صدها قبر روی شیب تپه‌ای که از شرق به غرب امتداد داشت مواجه شدم.

وی گفت: پس از درجریان گذاشتن اداره کل میراث‌فرهنگی خوزستان، تصاویر این گوردخمه‌ها را برای تعدادی از باستان‌شناسان ارسال کردم و آنها نسبت به اهمیت این گوردخمه‌ها نیز تأکید داشتند. گهستونی با اشاره به گفته‌های یکی از باستان‌شناسان می‌گوید: یک باستان‌شناس اعتقاد دارد که بخشی از این سازه‌ها به استودان تعلق دارد و قدمت آنها به دوره اشکانی برمی‌گردد چنانکه بر فراز کوه رحمت و در خارک و سیراف نمونه‌های مشابه آن را می‌توان مشاهده کرد.

وی ادامه می‌دهد: یکی دیگر از کارشناسان که در زمینه نمادشناسی فعالیت می‌کند با اظهارنظر متفاوتی معتقد است، با توجه به اینکه کنده‌ها در کنار هم به‌صورت شیب قرار گرفته‌اند این مکان احتمالا به‌عنوان محلی برای ذخیره و نگهداری و پالایش آب مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

دبیر انجمن تاریانا با تأکید براینکه این گوردخمه‌ها در دل شهر اهواز قرار گرفته‌اند اما تاکنون ناشناخته باقی مانده‌اند، می‌افزاید: شرق اهواز جزو قدیمی‌ترین محلات محسوب می‌شود اما از سوی میراث‌فرهنگی تلاشی برای شناسایی و کاوش محوطه‌ها صورت نگرفته و فعالیت آنها محدود به ثبت آثار تاریخی با فاصله طولانی بوده است.

درباره ی admin

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *